अशोक घिमिरे, काठमाडौं
कोरोनाको प्रकोप बढेसँगै पछिल्ला केही दिनयता रोगप्रतिरोधी क्षमता बढाउने आयुर्वेदिक जडीबुटीयुक्त चूर्णको माग निक्कै बढेको छ । विभिन्न जडीबुटीबाट तयार गरिएको जेष्ठवासादी मिश्रण चूर्ण निःशुल्क वितरण गर्दै आएको आयुर्वेद चिकित्सालय, नरदेवीलाई हाल उक्त चूर्णको माग धान्न हम्मेहम्मे परेको छ ।
विभिन्न १२ प्रकारका औषधीय गुणयुक्त चूर्ण रोगप्रतिरोधी क्षमता अभिवृद्धि गर्न प्रभावकारी देखिएपछि हिजोआज चिकित्सालयमा उक्त चूर्ण लिने सर्वसाधारणको भीड निकै देखिने गरेको छ । व्यक्तिगतरूपमा मात्र नभई संस्थागत रूपमा पनि चूर्णको अत्यधिक माग आइरहेको चिकित्सालयका निर्देशक डा प्रदीप केसी बताउनुहुन्छ । त्यसो त सर्वसाधारणमात्र होइन, राजनीतिज्ञ, कर्मचारी, चिकित्सक तथा कोरोना उपचारमा अग्रपङ्क्तिमा खटिने व्यक्तिले पनि यो चूर्णको नियमित प्रयोग गर्दै आइरहेको उहाँको भनाइ छ ।
कोरोनाको सङ्क्रण बढ्दै जाँदा आइसोलेसनमा बसेका तथा अन्य व्यक्तिले चिकित्सालयबाट चूर्ण लैजाने गरेका छन् । चिकित्सालयले अहिलेसम्म करीब ४० हजार प्याकेट चूर्ण निःशुल्क वितरण गरिसकेको छ । चिकित्सालयले गत भदौ ११ गतेदेखि सो चूर्ण वितरण गर्दै आएको हो । अहिले दैनिक ७०० प्याकेटभन्दा बढी चूर्ण वितरण भइरहेको छ । पछिल्लो समय उक्त चूर्णको सेवनबाट लाभ लिएकाहरू पुनः प्रयोगका लागि लिन आउनेको सङ्ख्या पनि बढ्दै गएको चिकित्सालयले जनाएको छ । ‘यसको सेवनबाट फाइदा पुगेको भएकै कारण फेरि पनि उक्त चूर्ण लिन आउनेको सङ्ख्या बढ्दै गएको छ’, चिकित्सालयका निर्देशक केसीले भन्नुभयो ।
चिकित्सालय परिसरमा भेटिनुभएका सुदर्शन बानियाँले दुई महिनादेखि आफूले उक्त चूर्ण सेवन गर्दै आएको र त्यसले आफ्नो स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पारेकाले नियमित सेवनका लागि थप मात्रा लिन आएको बताउनुभयो । उहाँले आफूजस्तै अन्य व्यक्तिलाई पनि सो चूर्ण सेवन गर्नु सल्लाहसमेत दिने गरेको प्रतिक्रिया दिनुभयो ।
नेपालमा राणाकालीन समयदेखि कास रोगाधिकारमा सिंहदरबार वैद्यखानाले तरकिब प्रयोग गरी यो चूर्ण बनाउने गरेको भए पनि पछिल्लो समय आयुर्वेद चिकित्सालयले नियमितरूपमा निःशुल्क वितरण गर्दै आएको उहाँले बताउनुभयो । चिकित्सालयले चूर्णका लागि आवश्यक कच्चापदार्थ बोलपत्रमार्फत खरिद गर्दै आएको छ । गत वर्ष ३०० किलो कच्चापदार्थ खरिद गरिएको भए पनि अहिले माग बढेकाले थप कच्चापदार्थ खरिद गर्ने काम भइरहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । चालू आवको तीन महिनाको अवधिमा चूर्ण वितरणमा रु ३० लाख खर्च भइसकेको छ ।
कोरोनाको प्रकोपमा यसको माग झन् बढ्दै गएको अवस्थालाई दृष्टिगत गरेर चिकित्सालयले सरकारसँग थप बजेटको माग गरेको छ । ‘हामीले यसलाई सबै सर्वसाधारणको माझमा पुर्याउन सरकारसँग थप रु एक करोड बजेट माग गरेका छौँ’, निर्देशक केसीले भन्नुभयो । सरकारले बजेट दिएमा प्रदेशस्तरीय आयुर्वेद औषधालयबाट पनि यस्तो चूर्ण वितरण गर्ने अस्पतालको सोच छ ।
चिकित्सालयले ती जडीबुटी आफैँ कुटानीपिसानी गर्दै आएको छ । कुटानीपिसानीमा तीनजना कर्मचारी खटिने गरे पनि चूर्णको माग अत्यधिक बढेपछि निर्देशकदेखि सबै कर्मचारी अहिले चूर्ण बनाउन खटिने गरेका छन् । चूर्णको प्रभावकारिता पुष्टि हुनाका साथै सर्वसाधारणले पनि रुचाएर प्रयोग गर्न थालेपछि अस्पतालले जेष्ठवासादी चूर्णलाई झोल र साना प्याकेट (टिब्याग)का रूपमा पनि उत्पादन गर्ने सोच बनाएको छ । सरकारले आवश्यक बजेटको व्यवस्था गरिदिए यही आर्थिक वर्षदेखि झोल र टिब्यागका रूपमा उत्पादन शुरु गरिने उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
के हो जेष्ठवासादी चूर्ण
विभिन्न १२ वटा औषधीय गुणयुक्त जडीबुटीको मिश्रण नै जेष्ठवासादी चूर्ण हो । यो चूर्णमा असुरो, तालिसपत्र, पर्पटक, प्रियङ्गु, नागकेशर, जातिफल, ल्वाङ, सुकुमेल, दालचिनी, वंशलोचन, गुर्जो र जेठीमधुको मिश्रण रहेको छ । भाइरसजनित रुघाखोकी, सिजनल फ्लु, ज्वरो, घाँटी दुख्ने, पाचन प्रक्रियामा गडबडी, टाउको दुख्नेजस्ता लक्षणलाई निमूला पर्ने तत्व यस्ता जडिबुटीमा रहेको वैज्ञानिक अनुसन्धानबाट पुष्टि भएको निर्देशक केसीले बताउनुभयो । कोरोनाको न्यून र मध्यम लक्षणयुक्त र लक्षणविहीनलाई यो चूर्ण खुवाउन सकिने र त्यसले सङ्क्रमितको स्वास्थ्यमा निकै लाभ पुर्याउने चिकित्सालयले जनाएको छ ।
जेष्ठवासादी चूर्णको सेवनले कोभिड-१९ सँग सम्बन्धित लक्षणको निवारण र नियन्त्रण गर्न सहयोग पुग्ने उहाँको भनाइ छ । ‘यी जडिबुटीमा ‘एन्टिभाइरल प्रोपर्टी’ हुन्छन्, यसले ज्वरो कम गर्ने, विषाणुलाई निष्किृय पार्ने, प्रतिरोधी क्षमता बढाउने काम गर्छ’, उहाँले भन्नुभयो, ‘यसले भाइरस लागेको व्यक्तिमा त्यसको प्रभाव कम गर्न र प्रतिरोधी क्षमता बढाउन सघाउ पुर्याउँछ ।’ चिकित्सालयले जेष्ठवासादी चूर्णलाई पानीमा पकाएर काँडा बनाएर खान सुझाव दिँदै आएको छ ।
आयुर्वेदको महत्व बुझाउन सकिएन
चिकित्सालयका निर्देशक केसी नीति निर्माण तहमा बस्ने व्यक्तिले योग, आयुर्वेद तथा जडिबुटीको महत्व नबुझ्दा समस्या देखिएको गुनासो गर्नुहुन्छ । आफ्नै मुलुकमा औषधीय गुणयुक्त जडिबुटी पर्याप्त हुँदा पनि महामारीको समयमा यसको खोज, अनुसन्धान हुन सकेको छैन । केही दिनअघि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आयुर्वेद चिकित्सकसँग गर्नुभएको परामर्शबाट यस क्षेत्रलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा परिवर्तन आउने सक्ने उहाँको विश्वास छ ।
केन्द्रीय आयुर्वेद चिकित्सालयका रूपमा रहेको यस अस्पतालले झण्डै १०० वर्षदेखि आयुर्वेद पद्धतिबाट बिरामीको उपचार गर्दै आएको छ । वार्षिक २० हजारभन्दा बढी बिरामीले उक्त चिकित्सालयबाट सेवा लिने गरेका छन् । चिकित्सालयमा १८ क्याविन र १०० श्यया छन् । विशेषगरी अकुपञ्चर, क्षारसुत्र, मोक्किसबुसन (तीतेपातीको पातबाट गरिने उपचार), पाइल्स, फिस्टुला, फिजियोथेरापी, पञ्चकर्म चिकित्साबाट बिरामीको उपचार हुँदै आएको छ । चिकित्सालयमा १८ विशेषज्ञ चिकित्सक, २० नर्स, वैद्य, कविराजसहित १२० जनशक्ति क्रियाशील छ ।
प्रतिक्रिया