हालैको सन्दर्भ हो, देशको निम्ति कूटनयिक कर्तव्य निर्वाहमा अब्बल भूमिका निर्वाह गरेका पूर्वराजदूत मोहनकृष्ण श्रेष्ठ नेपाल–फ्रान्स सम्बन्धको ७०औँ वार्षिकोत्सवको अवसरमा सैनिक मुख्यालय परिसरमा आयोजित पार्टीमा सरिक भई बाहिर निस्कँदै हुनुहुन्थ्यो । यसै क्रममा केही भद्र युवाहरू उहाँलाई पछ्याउँदै आए र विनम्र भावमा प्रश्न गरे, ‘सर मोहनकृष्ण श्रेष्ठ हुनुहुन्छ ?’ उहाँले स्वीकारोक्ति प्रकट गर्नुभयो । ती युवा अत्यन्त अनुग्रही भावमा भन्न थाले, ‘सर, हजुरले लेखेको पुस्तक पढेर हामीले निकै महत्वपूर्ण लाभ लिन पायौँ । परराष्ट्र सेवामा प्रवेश र सेवा निर्वाहका निम्ति पुस्तक अति उपयोगी रहेछ । यस्तो महत्वपूर्ण पुस्तकका लागि सरलाई बधाई र धन्यवाद पनि !’

यस्तै–यस्तै हार्दिकताका कुरा सुनाएर उनीहरू बिदा भए । आफ्नो अनुभव र भोगाइमा आधारित पुस्तक प्रकाशनमा ल्याएर राम्रै कर्म गरेछु भन्ने भाव उत्पन्न भई मोहनकृष्ण श्रेष्ठको हृदय पनि गद्गद् भयो । उक्त पुस्तकसँग जोडिएका यस्ता सुखद प्रसङ्ग उहाँसँग अरू पनि प्रशस्तै रहेछन् । ताजा प्रसङ्ग हुनाले मोहनकृष्ण श्रेष्ठले कुराकानीको उठान यसैबाट गर्नुभयो ।

हो, कूटनीतिक सेवामा गुज्रिएको आफ्नो साढे एकतीस वर्ष लामो अवधिमा भोगेका, देखेका, अध्ययन र महसूस गरेका यावत् सन्दर्भ तथा विषयहरू समेटेर मोहनकृष्णले लेख्नुभएको पुस्तक ‘कूटनीतिमा तीन दशक’ प्रकाशन भएको चार वर्षअघि नै हो । तर, जति–जति वर्ष बित्दै छन् उक्त पुस्तकको महत्व र चर्चा पनि क्रमशः बढिरहेकै छ । खासगरी परराष्ट्र सेवामा प्रवेश गर्न चाहने र गरिसकेका व्यक्तिहरूको लागि यो अत्यन्त उपयोगी रहेको प्रतिक्रिया प्राप्त हुने उपक्रम जारी नै रहेको सुनाउनुहुन्छ उहाँ ।

जतिसुकै योग्य वा क्षमतावान् भए पनि खुवीअनुसारको जिम्मेवारी पाउन राजनीतिक दलको कार्यकर्ता हुनैपर्छ, कुनै ‘वाद’को पछाडि लाग्नैपर्छ या नेताहरूको चाकडी र नगदको चलखेल गर्नैपर्छ भन्ने धारणा हामीकहाँ व्याप्त छ । यस्ता विभिन्न उदाहरण प्रशस्तै देखिएका पनि छन् । तर, मोहनकृष्ण श्रेष्ठ यसमा अपवादको पात्र बन्न पुग्नुभयो । आफ्नै मिहिनेत, योग्यता र क्षमताको बलमा उहाँ लोकसेवाको परीक्षा पास गरेर शाखा अधिकृतको रूपमा परराष्ट्र सेवामा प्रवेश गर्नुभयो । सेवा प्रवेशकै बेलामा उहाँले कुनै दिन आफू देशको राजदूत बनेर मुलुकको सेवा गर्ने अठोट गर्नुभएको थियो, जुन लक्ष्य हरदम सकारात्मक सोच, कामप्रतिको इमान, निष्ठा, र कर्तव्यपरायणताका कारण उहाँले हासिल गर्नु पनि भयो ।

अर्थशास्त्र र राजनीतिशास्त्रका विद्यार्थी भएर पनि विभिन्न भाषा सिक्ने, कूटनीतिक क्षेत्रका लागि आवश्यक ज्ञान र व्यवहार बुझ्ने, विभिन्न मुलुकको इतिहास बुझ्ने, फुर्सद मिल्नेबित्तिकै अन्तर्राष्ट्रिय राजनीति, आर्थिक कूटनीतिलगायत यावत् विषयक पुस्तकहरू पढ्ने आदत उहाँको थियो । कूटनीतिक सेवामा रहने व्यक्तिको बोली–व्यवहार अत्यन्त शिष्ट, अनुशासित, कसैलाई नबिझाउने, मित्रवत् हुनुपर्छ भन्ने बुझाइकै कारण उहाँले अन्य कुरामा मन नडुलाई सोही आचरणमा आफूलाई ढाल्नुभयो । फलतः परराष्ट्र सेवाका विभिन्न खुड्किला चढेर शिष्टाचार महापाल हुँदै मोहनकृष्णले फ्रान्सजस्तो विश्वमञ्चको प्रभावशाली र समृद्ध मुलुकका लागि नेपाली ‘दूत’को महत्वपूर्ण कार्यभार सम्हाल्ने अवसर पाउनुभयो ।

परराष्ट्रअन्तर्गतको सरकारी सेवाका क्रममा उहाँले तीन महिनाजति संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभामा (न्युयोर्क) काम गर्नुका अलावा जापानमा सेकेन्ड सेक्रेटरीका रूपमा गई पछि मिनिस्टर काउन्सिलर र कार्यबाहक राजदूतको जिम्मेवारी सम्हालेको, बैंककमा प्रथम सचिवका रूपमा सेवा गरेको, संयुक्त राष्ट्रसंघको एस्क्यावअन्तर्गत नायव स्थायी प्रतिनिधि रहेको र अबुधाबीमा पनि कार्यबाहक राजदूतको हैसियतमा काम गरिसकेपछि निकै वर्षदेखि फ्रान्समा नेपाली राजदूत रिक्त रहेको अत्यन्त प्रतिकूल अवस्थामा उहाँले कार्यभार सम्हाल्नुभएको थियो ।

परराष्ट्र सेवामा संलग्न हुनुअघि नै एउटा कूटनीतिज्ञका निम्ति विदेशी भाषाको ज्ञान हुनु अत्यन्त फलदायी हुन्छ भन्ने बोध गरेका मोहनकृष्ण श्रेष्ठलाई नेपाली, नेवारी र अङ्ग्रेजीका अलावा हिन्दी, जापानी, फ्रेन्च, स्पेनिस भाषाको पनि ज्ञान छ । नयाँ–नयाँ साथी भेट्दा उसैको भाषामा कुरा गरिदिँदा बढ्ता आत्मीयता हुने र मित्रता पनि छिटो झ्याङ्गिन्छ भन्ने मान्यता बोकेका मृदुभाषी उहाँले नेपाल र फ्रान्सबीचको ऐतिहासिक सम्बन्धलाई नयाँ आयाममा पुनर्स्थापित गर्न अहम् भूमिका निर्वाह गर्नुभयो ।

राजदूतको रूपमा कार्यरत रहँदै आफ्ना अनुभवहरूलाई पुस्तकाकार रूप दिने सोच उहाँले बनाउनुभएको थियो । घुमफिरमा विशेष रुचि रहेको र सरकारी सेवाकै दौडानमा विश्वका सत्तरी मुलुकको भ्रमण गर्दाका अनुभव र भोगाइहरू पनि उहाँसँग थिए नै । तिनै अनुभव, भोगाइ, हेराइ र बुझाइको एक अंशका रूपमा उहाँले ‘कूटनीतिमा तीन दशक’ नाममा पुस्तक सार्वजनिक गर्नुभएको हो ।

आफ्नो अनुभवमा आधारित पुस्तक भन्नेबित्तिकै प्रायः मानिसलाई लाग्छ कि सम्बन्धित लेखकले आफ्नो बढाइचढाइ गर्दै लेखेको होला । हुन पनि आत्मपरक विषयमा कलम चलाउनेहरू सबैजसोले यथार्थभन्दा आत्म–महिमामण्डनमै पुस्तकका पाना खर्च गरेका पाइन्छन् । तर, मोहनकृष्ण श्रेष्ठले आफ्नै अनुभव र भोगाइलाई विषयवस्तु तुल्याए पनि पुस्तकलाई ‘बायोग्राफी’को रूप दिनुभएको छैन, न त त्यहाँ आफ्नो बडप्पन प्रस्तुत गर्ने कुनै प्रयत्न नै गरिएको छ ।

चार सयभन्दा बढी पृष्ठको गहकिलो पुस्तकभित्र विभिन्न छत्तीस शीर्षकमा विभक्त गरी मोहनकृष्ण श्रेष्ठले अत्यन्त रोचक, समसामयिक र ज्ञानबर्द्धक सन्दर्भ–सामग्रीहरू संलग्न गर्नुभएको छ । पुस्तक पढ्न शुरु गरेपछि पाठकले बिसाउनै नचाहने विषयवस्तुलाई मनमोहक ढङ्गले प्रस्तुत गर्न सक्नु लेखकको विशेष खुवी ठान्नुपर्छ । एक जिम्मेवार सरकारी ‘डिप्लोम्याट’का रूपमा भोगेका कतिपय सुखद सन्दर्भ, कतिपय कठिन परिस्थिति, कैयन व्यावहारिक उतारचढावका क्षणका अलावा विश्वका विभिन्न देश वा शहरका संस्कार–संस्कृतिलगायत जान्न–बुझ्न अपरिहार्य प्रकृतिका तस्बिरसहितका सामग्रीले पुस्तकको महत्व बढाएको छ । सायद यही ओजका कारण हुनुपर्छ पुस्तकको दोस्रो संस्करणसमेत प्रकाशित भइसकेको छ । यति मात्र नभई सम्बद्ध पाठकका चाहनालाई सम्बोधन गर्दै ‘कूटनीतिमा तीन दशक’को अङ्ग्रेजी संस्करण ‘Three Decades In Diplomacy’ पनि बेलायतको एक पब्लिकेसन हाउसले प्रकाशनमा ल्याएको छ । यस्तो महत्वपूर्ण कृतिका सर्जकलाई बधाई र सफलताको शुभकामना पनि !