– बबिता बस्नेत

कथा पुरानो हो, एकादेशमा एक राजा थिए । सिकारमा शौख भएका उनी आफ्ना दलबलसहित सिकार खेल्न जङ्गल गए । उनी चढेको घोडाले तीव्र गति लिएर अघि बढ्दा बाटो बिराए । फौजबाट राजा अलग भएपछि उनको टोली राजा खोज्न जङ्गलमा यताउता छरियो । जङ्गलको बीचमा सानो कुटी थियो, जहाँ एक दृष्टिविहीन साधु बस्थे । हराएका राजा खोज्दै जाँदा सिपाही, अफिसर र मन्त्री फरक–फरक समयमा साधुकहाँ पुगे र राजा त्यता आए कि भनेर सोधे । उनीहरू फर्किएपछि आफूकहाँ आइपुगेका राजालाई सन्तले भने– महाराज तपाईंका सिपाही, अफिसर, मन्त्री सबै तपाईंलाई खोज्दै हिँडेका छन् ।

उनको सम्बोधन सुनेर राजाले छक्क पर्दै सोधे– तपाईं पूर्णतः दृष्टिविहीन हुनुहुन्छ, उनीहरू को थिए भनेर कसरी थाहा पाउनुभयो ? सन्तले जवाफ दिए– पहिला एक व्यक्ति आए र ढोकैबाट उनले ‘ए अन्धो हाम्रा राजा यता आउनुभएको थाहा पाइस् कि’ भनी सोधे । मैले ती तपाईंका सिपाही रहेछन् भन्ने थाहा पाएँ । दोस्रो व्यक्ति आएर ‘तपाईंले हाम्रा राजा यता आएको थाहा पाउनुभयो कि’ भने । मलाई ती अफिसर रहेछन् भन्ने लाग्यो । अर्का व्यक्ति आए र नमस्कार गर्दै ‘यहाँले यता कतै हाम्रा राजा आउनुभएको थाहा पाउनुभयो कि’ भनेर सोधे, मैले ती मन्त्री होलान् भन्ने अनुमान गरेँ । अहिले तपाईंले शिर निहुराएर मेरा खुट्टा समाई जसरी सम्मान व्यक्त गर्नु भो त्यसबाट मैले तपाईं राजा नै हुनुपर्छ भन्ने ठानेँ ।

मानिसको बोलीचाली र व्यवहारबाट हैसियत थाहा हुन्छ, चाहे ती जुनसुकै क्षेत्रका किन नहुन् । कसले कस्तो व्यवहार गर्छ भनेर थाहा पाउन मानिसको सङ्गत नै गर्नुुपर्ने हुन्छ, जुन साध्य हुने कुरा होइन । कुनै पनि मानिसले म यस्तो छु, उस्तो छु भनिरहनै पर्दैन । उसले गर्ने कुराकानी, व्यक्त विचार र प्रतिक्रियाबाट सोचहरूको ‘रिफ्लेक्सन’ भइरहेको हुन्छ । बोलेर आफ्नो वचन पूरा नगर्नेभन्दा नबोली काम गर्ने मानिसको प्रशंसा हुनु स्वाभाविकै हो । तर, हामीकहाँ जे कुरामा पनि प्रतिक्रिया दिने बानी छ । नागरिक तहमा त हुने नै भयो, नेतृत्वमा यो चलन अझ बढी छ, समयक्रमसँगै झन्झन् बढिरहेको छ । सामान्यतया असल मानिसहरू जति माथि पुग्यो त्यति सरल र अरूलाई आदर गर्ने हुन्छन् । फलेको हाँगो निहुरिन्छ भन्ने भनाइ नै छ । उपकारी गुणी व्यक्ति निहुरिन्छ निरन्तर, फलेको वृक्षको हाँगो नझुकेको कहाँ छ र ? भनी कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्यालले कविता नै लेख्नुभएको छ । तर, हामीकहाँ भने ठूला पदमा पुगेका मान्छेहरूले जतिबेला मन लाग्यो त्यतिबेला बिनासन्दर्भ अरूलाई गालीगलौज गरिदिँदा सुन्नेलाई अप्ठ्यारो लाग्ने गरेको छ ।

जीवनमा नाच्नु, हाँस्नुको अर्थ खुसीसँग जोडिएको हुन्छ । के प्रचण्ड अरूको खुसी देख्न सक्नुहुन्न ? ‘होटेलमा नाच्दै हिँड्ने ?’ भन्नुको अर्थ के हो ? के सबैले उहाँले झैँ सडकमै नाच्नुपर्ने ? नितान्त व्यक्तिगत कुरालाई उहाँले सार्वजनिक अभिव्यक्तिको विषय किन बनाउनुभयो ?

नेकपाका अध्यक्ष प्रचण्डले केही दिनअघि राजा ज्ञानेन्द्रले पारिवारिक पार्टीमा नाचेको सन्दर्भलाई लिएर होटेलमा नाचेर गणतन्त्र जान्छ भन्ने नसोच्न चेतावनीसहित दिनुभएको अभिव्यक्तिलाई लज्जास्पद मानिएको छ । राजपरिवारको नितान्त पारिवारिक पार्टीमा राजा नाचेको फोटो सार्वजनिक भएपछि नेता प्रचण्डले होटेलहोटेलमा नाँच्दै हिँड्ने ? भनी प्रश्न गर्नुभएको थियो । जुन प्रश्नलाई लज्जास्पद मात्र नभएर आश्चर्यजनक पनि मान्नुपर्ने हुन्छ । कसैले व्यक्तिगत या पारिवारिक समारोहमा नाच्छ, गाउँछ, हाँस्छ, रुन्छ, रमाइलो गर्छ या दुःखी हुन्छ त्यो अरूको चासोको विषय होइन ।

पूर्वराष्ट्रप्रमुखको हैसियतमा कुनै सेवासुविधासमेत नदिइएका नितान्त शक्तिविहीन व्यक्तिसँग आखिर किन डराउनु भो प्रचण्ड ? जीवनमा नाच्नु, हाँस्नुको अर्थ खुसीसँग जोडिएको हुन्छ । के प्रचण्ड अरूको खुसी देख्न सक्नुहुन्न ? ‘होटेलमा नाच्दै हिँड्ने ?’ भन्नुको अर्थ के हो ? के सबैले उहाँले झैँ सडकमै नाच्नुपर्ने ? नितान्त व्यक्तिगत कुरालाई उहाँले सार्वजनिक अभिव्यक्तिको विषय किन बनाउनुभयो ? यो अभिव्यक्तिलाई लिएर अनेक प्रश्नहरू गर्न सकिन्छ ।

कसैको व्यक्तिगत टीका–टिप्पणी गर्नु आफैंमा अलि अप्ठ्यारो लाग्ने कुरा हो । राजनीतिक या अन्य विषयगत टीका–टिप्पणी अर्कै कुरा हो, तर कसैको व्यक्तिगत टिप्पणी गर्नका लागि असल मानिसले कम्तीमा एक तह तल झर्नुपर्ने हुन्छ । मुलुकको प्रधानमन्त्री भइसकेका व्यक्तिले पूर्वराजालाई त्यसप्रकारको टिप्पणी गर्दा सुन्नेलाई अलि असहज लागेको छ । त्यसो त, प्रधानमन्त्री पदमै रहेका व्यक्तिले त प्रत्येक दिन के–के बोली नै रहनुभएको सन्दर्भमा पूर्वप्रधानमन्त्रीले बोल्नु के ठूलो कुरा हो पनि भन्न सकिएला । तर, तर्कभन्दा पनि बुझ्नुपर्नेचाहिँ उहाँको सोच र मानसिकता हो ।

के नेता प्रचण्डले आफू त्यति तल झरेर राजालाई त्यसै गाली गर्नुभयो होला ? आफूहरूको अक्षमतालाई ढाकछोप गर्नका लागि मात्रै उहाँले बोल्नुभएको हो भनेर मान्न सक्ने अवस्था छैन । पूर्व भइसकेका र नागरिकका रूपमा नितान्त व्यक्तिगत जीवन बाँच्दै आउनुभएका राजालाई गाली गर्नुको अर्थ कुनै बेलाका माओवादी सुप्रिमोले अझै पनि आफू सुरक्षित महसुस गर्नुभएको छैन भनेर बुझ्नुपर्ने हुन्छ । जनमत नबुझी एक्कासि राजसंस्था फालिएकाले जनताले राजसंस्था फर्काउलान् कि भन्ने एकप्रकारको त्रास उहाँमा देखिन्छ । नत्र ऐतिहासिक संस्थाबाट आफूसमेत निमित्त नायक बनेर निजी बनाएका व्यक्तिलाई त्यसरी गाली गर्नुपर्ने कारण हुँदैन।

जनमत नबुझी एक्कासि राजसंस्था फालिएकाले जनताले राजसंस्था फर्काउलान् कि भन्ने एकप्रकारको त्रास उहाँमा देखिन्छ । नत्र ऐतिहासिक संस्थाबाट आफूसमेत निमित्त नायक बनेर निजी बनाएका व्यक्तिलाई त्यसरी गाली गर्नुपर्ने कारण हुँदैन ।

राजालाई गरिएको व्यक्तिगत गाली–गलौजलाई जनतामा अहिले पनि राजतन्त्रको प्रभाव छ भन्ने कुराको स्वीकारोक्तिका रूपमा बुझ्नुपर्ने हुन्छ । राजकीय कामकाजभन्दा पनि सांस्कृतिक रूपमा राजतन्त्रको आगमन जनताले चाहेको कुराबाट उहाँ अनभिज्ञ हुनुहुन्न । भोलि कथंकदाचित राजसंस्था फर्कने अवस्था आयो भने नेपाली काङ्ग्रेसलाई खासै फरक नपर्न सक्छ भन्ने प्रचण्डलाई थाहा छ । हिजो माओवादी एजेण्डामा जसरी काङ्ग्रेस र एमाले आएका थिए भोलि काङ्ग्रेस र हिजोका एमालेमध्येका ठूलो कित्ता एकातिर भए आफू एक्लै पर्छु भन्ने त्रासबाट उहाँ मुक्त हुनुहुन्न । आफूले ल्याएको परिवर्तन टिक्न सकेन भने आफू दण्डित हुनुपर्ला भन्ने त्रास पनि हुँदो हो ।

असुरक्षित भावनाको उपजका रूपमा आएको यो अभिव्यक्तिले नेता प्रचण्डलाई हेर्ने सर्वसाधारणको दृष्टिकोणलाई थप खस्काएको छ । यस्ता अभिव्यक्तिले राजसंस्थाप्रति मानिसहरूको आस्था बढाउनचाहिँ मद्दत गर्छ । कुनै बेला थियो राजालाई गाली गर्दा मानिसहरू वाह…वाह गर्थे, तर समय अब त्यस्तो छैन । गालीगलौजका अभिव्यक्ति युट्युब र टेलिभिजनमा हेर्नेहरूले ‘तिमीहरूले चाहिीँ के गऱ्यौ त ?’ भनी प्रश्न गर्न थालेका छन् । एकादेशका दृष्टिविहीन साधुले सिपाही र राजा छुट्याएझैँ नेताहरूले दिएका अभिव्यक्ति र गरेका व्यवहारहरूबाट जनताले को कस्तो हो थाहा पाइसकेका छन् । आफूहरू सत्तामा आउँदाको समय फेरिएर अर्कै भइसकेको छ भनेर नेताहरूले शायद अब बुझ्नुपर्छ ।