कम्बोडियाका खमेर रुज शासनकालका दुईजना उच्च नेताहरू जातीय नरसंहारमा दोषी भेटिएको छ । कम्बोडियाको झन्डै एकतिहाइ मानिसको मृत्युको कारण मानिएको क्रूर सत्ता पतन भएको ४० वर्षपछि शुक्रबार यस्तो ठहर गरिएको हो ।

खमेर रुज शासनका पूर्वप्रमुख ८७ वर्षीय खिउ साम्फान र दोस्रो नम्बरका नेता ९२ वर्षीय नुओन चेअ मात्र हाल जीवित छन् । अतिवादी माओवादी समूहका यी दुवै नेता सन् १९७५ देखि १९७९ सम्म कम्बोडियाको शासनसत्ताका प्रमुख पदाधिकारी थिए ।

‘ब्रदर नं. १’ भनेर चिनिने पोलपोटले अति बढी काम लगाएको, भोकमरी र आमहत्याका कारण झन्डै २० लाख कम्बोडियालीको ज्यान लिएका थिए, तर शुक्रबारको फैसलामा यो हत्यालाई पहिलोपटक नरसंहार ठहर गरिएको छ ।

सन् १९७५ अप्रिलमा नोमपेन्हमा हिंसा मच्चाएको र मानिसलाई पलायन हुन बाध्य पारेको अभियोगमा दुई नेतालाई सन् २०१४ मा जन्मकैदको सजाय दिइएको थियो । तर, कम्बोडियाली विशेष अदालतले शुक्रबार गरेको फैसलामा नुओन चेअलाई अल्पसंख्यक भियतनामी र चाम अल्पसंख्यक मुस्लिम समुदायको नरसंहारमा पनि संलग्न रहेको भन्दै दोषी ठहर गरेको छ ।

भोकमरी र आमहत्याका कारण झन्डै २० लाख कम्बोडियालीको मृत्यु भएको यस घटनालाई शुक्रबारको फैसलाले पहिलोपटक नरसंहार ठहर गरेको छ

‘पोलपोटसँगै मिलेर नुओन चेअले शक्तिको दुरुपयोग गरेका छन् … त्यसकारण यी सबै अपराधमा नुओन चेअ जिम्मेवार ठहरिन्छन्,’ न्यायाधीश नील नोन्नले आदेशमा भनेका छन् । ‘चाम अल्पसंख्यक र धार्मिक समूहमा आबद्ध मानिसको हत्या गरी नरसंहारजस्तो गम्भीर अपराधमा नुओन चेअ संलग्न पाइए ।’

‘खिउ साम्फान पनि भियतनामी अल्पसंख्यकमाथि नरसंहार मच्चाएको आरोपमा दोषी भेटिएका छन्,’ अदालतको आदेशमा भनिएको छ । अदालतले फैसला सुनाउने क्रममा अदालतबाहिर भेला भएका सयौँले फैसलाको स्वागतमा नाराबाजी गरेका थिए । जातीय नरसंहारको यो घटनामा पोलपोट शासनकालका चार वर्षलाई समेटिएको छ ।

‘यो फैसलाले नुरेम्बर्ग फैसलालाई सम्झाएको छ, र यसको विशेष महत्व छ । यो फैसला कम्बोडिया, अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी न्याय तथा इतिहासको प्रामाणिक कथाका रूपमा रहनेछ,’ खमेर रुज मामिलामा राष्ट्रसंघ महासचिवका विशेष विज्ञका रूपमा सेवा गरिसकेका डेभिड सेफरले बताए ।

बौद्धमार्गीको बाहुल्य रहेको कम्बोडियामा खमेर रुज विद्रोहीहरूले बलको आडमा सामाजिक वर्ग र धार्मिक प्रणालीलाई ध्वस्त बनाउने अभियान चलाएका थिए । कारागार र कार्यस्थलमा जबर्जस्ती विवाह, बलात्कारसमेतका अमानवीय कार्यहरू पनि यही शासनकालमा भएको थप आरोपसमेत दुवैमाथि लागेको छ ।

कम्बोडियाली र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको प्रयोग गर्ने गरी स्थापित यो अदालत सन् २००६ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको अगुवाइमा गठन भएको हो । यो विशेष अदालतले खमेर रुजका वरिष्ठ नेताहरूबाट भएका अपराधको सुनुवाइ गर्दछ ।

यो अदालतले तीनजनाविरुद्ध मात्र फैसला दिएको छ । अनुसन्धान र अदालती प्रक्रियामा करिब ३० करोड अमेरिकी डलर खर्च भइसकेको छ । खमेर रुज शासनका विदेशमन्त्री इएङ सारी र उनकी पत्नीको मृत्यु भइसकेको छ भने पोलपोटको सन् १९९८ मा मृत्यु भएको थियो ।

धेरैको विश्वासमा शुक्रबारको फैसला अन्तिम हुनेछ । राजनीतिक हस्तक्षेपबाट विशेष अदालतको कामकारबाहीमा असर पुगेको थियो । विगतमा खमेर रुजका कार्यकर्तासमेत रहेका प्रधानमन्त्री हुन सेनले खमेर शासनबारे थप अनुसन्धान नगर्ने बताउँदै आएका छन् । उनको विचारमा थप अनुसन्धानले मुलुकको स्थायित्वमा असर पर्नेछ ।