– देवप्रकाश त्रिपाठी

कमल थापालाई खास अवस्थामा राष्ट्रपति या प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर प्राप्त हुने भएछ भने अर्को रहस्य पनि राम्रैसँग खुल्नेछ । राजसंस्था र हिन्दूराष्ट्रको एजेन्डा औपचारिक रूपमै परित्याग गर्न उनी त्यसवेला अवश्य तयार हुनेछन्, जब उनलाई राष्ट्रपति या प्रधानमन्त्री पद प्राप्त गर्न ती एजेन्डा बाधक बनेको महसुस हुनेछ । कमल थापाले बोकेको ‘राजा’ र ‘हिन्दूराष्ट्र’को एजेन्डा उनलाई राष्ट्रपति या प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर नआउन्जेलका लागि मात्र हो भनेर सोझै बुझ्न सकिन्छ । त्यसर्थ कमल थापाले ‘हिन्दुत्व’ र ‘राजा’लाई आफ्नो स्वार्थ सिद्धि गर्ने ‘बार्गेनिङ चिप्स’ मात्र बनाएका हुन् भनियो भने सोह्रैआना गल्ती हुनेछैन ।

सिद्धान्ततः सर्वहितमा केन्द्रित रहनुपर्ने राजनीतिसँग इमानदारीलाई अलग गरिँदा के होला भन्ने प्रश्न गरियो भने त्यसको सटिक जवाफ ‘नेपालको वर्तमान स्थिति’ हुन सक्छ । राजनीतिकर्मीहरू आत्मकेन्द्रित र सामूहिक स्वार्थबाट मुक्त हुँदा जे हुन्छ, हामीले भोगिरहेको वर्तमान त्यसैको सजीव दृष्टान्त हो । राजनीतिक दलहरूको विचार, दर्शन र सिद्धान्त आफ्ना दस्तावेजहरूमा सीमित भएका छन्, दलका नेताहरूको सोच–व्यवहार पूर्णतः व्यक्तिवादी र निर्दलीय चरित्रको छ । देशभन्दा दललाई, दलभन्दा गुटलाई र गुटभन्दा आफूलाई प्राथमिकता दिने ‘नयाँ लोकतान्त्रिक संस्कृति’को विकास र विस्तारले नेपाली राजनीतिलाई छियाछिया बनाएको छ । कम्तीमा आफ्नै दलको दस्तावेजमा उल्लिखित सिद्धान्तबाट समेत दलका नेताहरू च्यूत भइदिँदा नेपाली राजनीति सिद्धान्त र नैतिकताविहीन हुन पुगेको छ, जसका कारण राजनीति र राजनीतिकर्मीप्रतिको आस्था, भरोसा र विश्वासको विनास भएको छ ।

नेपाली काङ्गे्रसले आफ्नो स्थापनाकालदेखि अवलम्बन गरेको संवैधानिक राजतन्त्रसहितको राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवाद तथा बहुलवादमा आधारित संसदीय प्रणालीप्रतिको प्रतिबद्धतालाई सुजाताका पिता गिरिजाप्रसाद कोइरालाले परित्याग गरेपछि काङ्गे्रस सिङ हराएको जरायो या मणि गुमाएको नागजस्तो हुन पुगेको छ । गिरिजाप्रसादले काङ्गे्रसको मौलिक विचार, सिद्धान्त परित्याग गरेपछि नयाँ पुस्ताले त्यसलाई सुधार गर्ने अपेक्षा राखिएको थियो, तर नयाँ पुस्ता पनि सिद्धान्तविहीनतामै रमाएको छ र काङ्गे्रसको नेतृत्व पार्टी र प्रजातन्त्रको स्थान पुनर्वहाली गर्नमा भन्दा आफ्नो निजी स्पेसको खोजीमा रुमल्लिएको छ । नेपाली काङ्गे्रस मात्र आफ्नो मौलिक विचार, सिद्धान्तमा अडिएको भए नेपाली राजनीतिले सम्भवतः यसप्रकारको दुरावस्था व्यहोर्नुपर्ने थिएन भन्न सकिने पर्याप्त आधार छन् । काङ्गे्रसभित्र बीपीका अनुयायीमा बढेको छटपटीले निकास पाउन नसक्दा काङ्गे्रस कुहिरोको कागझैँ गन्तव्य र दिशाहीन बन्न पुगेको छ । देशको सबैभन्दा ठूलो राजनीतिक शक्ति यसरी अलमलिँदा नेपाली राजनीतिमा सिद्धान्त र नैतिकताविहीनहरूको रजगज बढेको छ । काङ्गे्रस अलमलमा परेकै कारण अतिवामपन्थी धु्रवका प्रचण्ड र अति दक्षिणपन्थी धारका मानिने कमल थापाहरू निर्णायक तहमा विराजमान हुन पुगेका छन् । उच्च हैसियत प्राप्त गर्न सिद्धान्त र नैतिकताविहीन बन्नुपर्छ भन्ने सन्देश जाने गरी कमल र पुष्पकमलहरूको हालिमुहाली नेपालको सत्ता–राजनीतिमा चलेको छ ।

प्रचण्ड उर्फ पुष्पकमल दाहालले सुदृढ राष्ट्रियता, नौलो जनवाद, समतामूलक समाज र सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वको साम्यवादी शासन व्यवस्था स्थापनाका लागि भन्दै संसदीय प्रजातन्त्रका विरुद्ध हिंसात्मक सङ्घर्ष सुरु गरे । वि.सं. २०५२ मा राष्ट्रियतासँग सम्बन्धित नौसहित विभिन्न चालीस सूत्रीय माग प्रस्तुत गरेर सुरु गरिएको जनता मार्ने जनयुद्धका क्रममा करिब सत्र हजार निर्दोष नेपालीले ज्यान गुमाउनुप¥यो । राज्यको खर्बौं रुपैयाँबराबरको क्षति पुग्यो भने देश पचासौँ वर्ष पछाडि धकेलिने स्थिति बन्यो । हिंसात्मक सङ्घर्षको जगमा प्रचण्डहरू सत्ताको मालिक बन्ने अवस्थासम्म आइपुग्दा देशको सार्वभौमिकता दुर्बल बनाइएको छ, राष्ट्रियता र राष्ट्रिय एकता क्षतविक्षत हुन पुगेको छ, जनप्रतिनिधिमूलक अवस्था–व्यवस्थाको स्थान नेतातन्त्रले लिएको छ, सामाजिक सद्भाव र जातीय तथा क्षेत्रीय एकता पुनः स्थापित हुन मुस्किल पर्ने गरी बिथोलिएको छ । राजनीतिको आपराधीकरण र अपराधको राजनीतीकरण भएको छ, लगानीको वातावरण तहसनहस बनाइएको छ, आर्थिक विकासको गति अवरुद्ध तुल्याइएको छ र समग्रमा देशलाई अनिश्चित भविष्यको अन्योलपूर्ण आहालमा डुबाइएको छ ।

पुष्पकमलले देशलाई त धोखा दिए नै, उनले सबल सार्वभौमिकतासहितको राष्ट्रियताका पक्षधरहरूलाई निरास बनाएका छन् र साम्यवादमा आधारित समाजवाद र नौलो जनवादी क्रान्तिका अनुयायीहरूसमेत प्रचण्डबाट धोखा भएको महसुस गर्दै छन् । जनवादी क्रान्तिको सपना देखेर प्रचण्डलाई साथ दिनेहरू यतिबेला आफू नराम्रोसँग ठगिएको महसुस गर्दैै छन् । क्रान्तिकारीहरूलाई जिल्ल्याउँदै सत्तामा पुगेका प्रचण्डको सोच र व्यवहार कुनै पनि महासामन्तको भन्दा सामन्ती, कुनै पुँजीवादीका भन्दा पुँजीवादी र कुनै पनि आकारप्रकारका मण्डलेहरूको भन्दा बढी मण्डले भइदिँदा हिजो उनलाई क्रान्तिकारी नेताका रूपमा साथ दिनेहरू आज आफैँ लाजले मुख छोप्नुपर्ने अवस्थामा पुगेका छन् । यसरी क्रान्तिका नाममा ‘बेबकुफ’ बन्नुपर्छ भन्ने आभास मात्र भएको भए पनि सम्भवतः मोहन वैद्यदेखि नेत्रविक्रमसम्मले यसरी लज्जित हुनुपर्ने थिएन । प्रचण्डको एक मात्र र अन्तिम उद्देश्य नै आफूलाई सत्ताको मालिक बनाउनु हो भन्ने बुझेका भए हजारौँ युवा शहीद बन्न किमार्थ तयार हुने थिएनन् भन्ने सहज अनुमान गर्न सकिन्छ । २०६३ को परिवर्तनपछि प्रचण्ड भियतनामका हो चि मिह्नजस्तो बन्न खोजेनन्, उनी जिम्बाबेका रोबर्ट मुगाबेको अर्को रूपमा देखापरे । मुगाबेले क्रान्ति र क्रान्तिकारिताको आवरणमा जसरी आफूलाई धनाढ्य र देशलाई कङ्गाल बनाए, जसरी जनतालाई निरीह र आफूलाई सर्वशक्तिमान तुल्याए ठीक त्यसैगरी प्रचण्डले पनि देश र जनतालाई कङ्गाल र कमजोर, आफूलाई महाधनाढ्य र सर्वशक्तिमान बनाएका छन् । क्रान्तिकारी सिद्धान्त र विचार दस्तावेज तथा भाषणमा सीमित गर्दै प्रचण्डले आफूलाई सत्ता र सम्पत्तिका मालिक बनाउने भूमिका जसरी निर्वाह गरिरहेका छन्, उनको ठीक विपरीत धु्रवको वैचारिक, सैद्धान्तिक आवरणमा कमल थापाले पनि आफैँलाई शक्तिमान र धनवान बनाउने राजनीतिक अभ्यास गरिरहेका छन् ।

प्रचण्डले क्रान्तिकारीहरूलाई जुनस्तरको धोखा दिए, कमल थापा राजा र राजसंस्थाका हिमायती जनसमुदाय तथा हिन्दूराष्ट्रका पक्षधरहरूलाई त्यसरी नै ‘उल्लु’ बनाउँदै छन् । थापाले राजसंस्था र हिन्दूराष्ट्र पुनस्र्थापनाको नाममा आफ्नो हैसियत बनाएको तथ्यबोध आमनेपाली जनता र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई समेत भएको विषय हो । राजा र हिन्दुत्वको एजेन्डा झिकिदिने हो भने कमल थापाको हैसियत राप्रपाकै किरण गिरीको भन्दा माथिल्लो तहको हुन सक्छ भन्ने विश्वास कदापि गर्न सकिँदैन । आकाशको एउटा चिल देखाएर भुइँका कुखुरा चोर्ने जुन प्रकारको शैली पुष्पकमलले अपनाएका छन्, ठीक त्यसैगरी आकाशको बाज देखाएर जमिनका परेवा सत्यानास गर्ने भूमिकामा कमल थापा देखिएका छन् । नारायणहिटी राजदरबारमा चुपचाप बसिरहेका राजालाई प्रजातन्त्रविरुद्ध उकास्ने, तर उकासिएका राजाको रक्षा गर्न नसक्ने कमल थापा हिजो राजालाई अघि सारेर सत्ताको सयर र सयल गर्न उद्यत् देखिन्थे, आज तिनै राजालाई देखाएर सत्तासीन बनिरहने जालझेलपूर्ण खेलमा केन्द्रित देखिन्छन् । जनताका नाममा पुष्पकमलले जनता र देशलाई ठगिरहेकै शैलीमा कमलले राजा र हिन्दुत्वका नाममा राजा र जनता दुवैलाई ठगेका छैनन् भनेर अरू त अरू तिनकै सहोदर भाइ गणेश थापा पनि भन्न सक्ने अवस्थामा छैनन् । प्रजातन्त्र बहाल रहँदा प्रजातन्त्र र राजनीतिक दलविरुद्ध राजालाई अघि सारेर ‘पावरफुल’ हुन खोज्ने कमल थापा सङ्घीय, धर्मनिरपेक्ष, लोकतान्त्रिक गणतन्त्र भनिने कागजी प्रणालीमा चाहिँ धर्म र राजाको नाममा व्यापार गरेर ‘कमाइ गर्ने’ योजनामा ‘सफल’ देखिँदै छन् । यदि राजनीति भनेकै पद प्राप्तिका लागि खेलिने झेली खेल मात्र हो भने पुष्पकमलझैँ कमल पनि सर्वाधिक ‘सफल’ खेलाडी हुन् भन्नुपर्ने अवस्था पैदा भएको छ ।

नारायणहिटी राजदरबारमा चुपचाप बसिरहेका राजालाई प्रजातन्त्रविरुद्ध उकास्ने, तर उकासिएका राजाको रक्षा गर्न नसक्ने कमल थापा हिजो राजालाई अघि सारेर सत्ताको सयर र सयल गर्न उद्यत् देखिन्थे, आज तिनै राजालाई देखाएर सत्तासीन बनिरहने जालझेलपूर्ण खेलमा केन्द्रित देखिन्छन् ।

000

पुष्पकमलले देशलाई त धोखा दिए नै, उनले सबल सार्वभौमिकतासहितको राष्ट्रियताका पक्षधरहरूलाई निरास बनाएका छन् र साम्यवादमा आधारित समाजवाद र नौलो जनवादी क्रान्तिका अनुयायीहरूसमेत प्रचण्डबाट धोखा भएको महसुस गर्दै छन् । जनवादी क्रान्तिको सपना देखेर प्रचण्डलाई साथ दिनेहरू यतिबेला आफू नराम्रोसँग ठगिएको महसुस गर्दैै छन् ।

सङ्घीयता, धर्मनिरपेक्षता र गणतन्त्रका विरुद्ध मन्तव्य प्रकट गर्ने कमल थापा सङ्घीय, लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक, धर्मनिरपेक्ष संविधान जारी हुन सघाएपछि दोस्रोपटक त्यस्तो मन्त्रालय सम्हाल्न पुगेका छन् जसले सङ्घीयताको कार्यान्वयनमा सर्वाधिक महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नुपर्ने हुन्छ । यसबाट कमल थापाको मन र मन्तव्यबीच कुनै स्तरको तालमेल नरहेको स्पष्ट गर्दछ । राप्रपाको एकता महाधिवेशनबाट राजसंस्था र हिन्दूराष्ट्रको एजेन्डा पारित गराएपछि कमल थापा साँच्चैका राष्ट्रवादी, धर्म र राजसंस्थाका पक्षधर हुन् कि भन्ने सन्देश प्रवाहित भएको थियो । अहिले पनि जनताको ठूलो हिस्सा कमल थापालाई धर्म र राजसंस्था पक्षधर राष्ट्रवादीकै रूपमा देख्दै छ । तर, थापाले राजा र हिन्दुत्वलाई किन राजनीतिक एजेन्डा बनाएका छन् भन्ने अन्तर्यमा विचरण गरियो भने बेग्लै तस्बिर प्रकट हुन्छ । थापाले राजसंस्था र हिन्दूराष्ट्रलाई ‘मूल’ एजेन्डा बनाउनुको एउटा कारण राजसंस्था र हिन्दूराष्ट्र चाहने राष्ट्रवादी समुदायको मत प्राप्त गर्न हो भन्ने स्पष्ट भए पनि उनी अर्को कुन कारणले राजा र हिन्दुत्वका एजेन्डा बोक्दै छन् भन्ने रहस्यचाहिँ खुल्न बाँकी नै छ । कमल थापालाई खास अवस्थामा राष्ट्रपति या प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर प्राप्त हुने भएछ भने अर्को रहस्य पनि रामै्रसँग खुल्नेछ । राजसंस्था र हिन्दूराष्ट्रको एजेन्डा औपचारिक रूपमै परित्याग गर्न उनी त्यसवेला अवश्य तयार हुनेछन्, जब उनलाई राष्ट्रपति या प्रधानमन्त्री पद प्राप्त गर्न ती एजेन्डा बाधक बनेको महसुस हुनेछ । कमल थापाले बोकेको ‘राजा’ र ‘हिन्दूराष्ट्र’को एजेन्डा उनलाई राष्ट्रपति या प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर नआउन्जेलका लागि मात्र हो भनेर सोझै बुझ्न सकिन्छ । त्यसर्थ कमल थापाले ‘हिन्दुत्व’ र ‘राजा’लाई आफ्नो स्वार्थ सिद्धि गर्ने ‘बार्गेनिङ चिप्स’ मात्र बनाएका हुन् भनियो भने सोह्रैआना गल्ती हुनेछैन ।

दुई शताब्दीअघि भीमसेन थापाले राष्ट्रवादी आवरणमा प्रकट भएर जे गरे त्यसको नेपाली इतिहासले उच्च सम्मान गर्दै उनलाई राष्ट्रिय विभूतिको दर्जा दिएको छ । राष्ट्र र राष्ट्रियताका पक्षमा भावावेशमै उनले लिएको निर्णयले देशको सीमा सङ्कुचित हुने परिणाम ल्याएको भए पनि भीमसेन थापालाई महान् राष्ट्रवादी तथा बहादुर व्यक्तिका रूपमा इतिहासले ग्रहण गरेको छ । भीमसेन थापाले पनि राष्ट्रवाद र राष्ट्रियताको एजेन्डामा मुलुकलाई भुलाउँदै राजामा निहित शक्ति आफूले प्रयोग गरेको र नेपाली इतिहासको पहिलो ‘नागरिक’ तानाशाह बनेको विषयप्रति हामीले त्यति चासो राखिरहेका छैनौँ । तीन दशक लामो उनको निरङ्कुश शासनमा राजा र जनताले भोग्नुपरेको पीडा र विपक्षी पाँडेहरूमाथि भएको अत्याचारबारे चर्चा गर्न पनि आवश्यक ठानिएको छैन । राजाबाट सम्पूर्ण अधिकार हात पारेर तीन दशक लामो शासन गर्ने भीमसेन जातीय रूपमा थापा क्षेत्रीय हुनु र राजा ज्ञानेन्द्रलाई काँध दिएझैँ गरी अप्ठ्यारो परेपछि ‘बीचडकमै’ अलपत्र छोडेर हिँड्ने प्रमुख पात्र (प्यारजंग, श्यामभक्त, कमल, डा. भेषबहादुर र सूर्यबहादुर) पनि थापा नै हुनु एउटा रोचक तर दुःखद् संयोग हो । नेपाल राष्ट्र निर्माणमा थापाहरूले पु¥याएको योगदान इतिहास–स्मरणीय भए पनि उल्लिखित थापाहरूले खास समयमा राजालाई धोखाधडी गरेको तथ्यलाई चाहिँ अस्वीकार गर्नुपर्दैन । राजाको कृपाबाट उचालिएको आफ्नो राजनीतिक व्यक्तित्वको कमल थापाले ‘राजा र राष्ट्रवाद’ शब्दलाई आफ्नो तुच्छ स्वार्थका लागि जसरी दुरुपयोग गर्दै छन् यसले ‘…देख्नेलाई लाज’ को उक्ति चरितार्थ गरेको छ । यसअघि २०५२ तिर ‘हङ पार्लियामेन्ट’ हुँदा कमल थापा रातारात बदलिन्थे र त्यसबेला बारम्बार सरकार परिवर्तन भइरहनुको मुख्य कारण कमल थापा बनेका थिए ।
यो दशकमा कमल थापाले राजा र हिन्दूराष्ट्रलाई आफ्नो एजेन्डा बनाएपछि उनी बदलिएको र सिद्धान्तको राजनीति गर्न कटिबद्ध भएको ठानिएको थियो । हिन्दू र राजाको नाममा राजनीति सुरु गरेपछि कमल थापाले खोलेको राप्रपा नेपाललाई जनताले संसद्को चौथो ठूलो दलको हैसियतमा पु¥याइदिएका हुन् । तर, उनले आफ्नो हैसियतको दुरुपयोग यसरी गरिरहेका छन् कि राजनीति नै बदनाम हुन पुगेको छ । पहिले उनी आफ्नो सिद्धान्तविपरीत जारी गर्न लागिएको संविधानको सहयोगी बने । त्यसपछि आफूलाई राष्ट्रवादी दाबी गर्ने केपी ओली नेतृत्वको सरकारमा सामेल भएर संविधान र सरकारको मुख्य रक्षक र प्रवक्ताको रूपमा देखापरे । त्यसपछि संविधान संशोधनका विरुद्ध बोल्दाबोल्दै उनी आफैँले राष्ट्रघाती संज्ञा दिएको सरकारमा सामेल भएर संविधान संशोधनको सहयोगी बन्न पुगेका छन् । देखावटीका लागि भए पनि थापाले हिन्दूराष्ट्रका पक्षमा मत जाहेर गर्ने सम्भावना त छ, तर उक्त एजेन्डामा टिकिरहने सम्भावनाचाहिँ देखिँदैन ।

व्यक्तिपिच्छे मानिसका पृथक् विचार हुन सक्छन्, विचारका आधारमा कसैका प्रति वैरभाव या पूर्वाग्रह राख्नुलाई प्रजातन्त्र र मानवतासम्मत मानिँदैन पनि । तर, विचारअनुरूपको व्यवहार प्रस्तुत नगर्ने, गर्न नखोज्ने या नचाहनेलाई चाहिँ कसैले ‘खलपात्र’का रूपमा बुझ्न चाह्यो भने त्यसलाई गलत मान्नुपर्दैन । आफ्नो सिद्धान्त र विचारअनुरूपको व्यवहार गर्नुलाई सामान्य धर्म मानिन्छ । पानीको धर्म बग्नु हो, सूर्यको धर्म ताप पैदा गर्नु हो र आफूलाई कसैले चोर घोषणा गर्दछ भने उसको धर्म नै चोरी गर्नु हो । यसर्थमा मुसाको धर्म कपडा या त्यस्तै सामग्री काटेर क्षति पु¥याउनु या खाद्यान्न चोरेर लैजानु र खानु हो । मुसाले जे गरिरहेको छ त्यो पनि उसको धर्म, सिद्धान्त, विचार, नीति र कार्यक्रम हो । तर, त्यस्तो सिद्धान्तनिष्ठ मुसालाई कमल थापाजस्ता सिद्धान्तहीन मानिससँग जोडेर मुसाको चरम अपमान गर्नुचाहिँ सर्वथा नाजायज छ । मुसाले जे गर्नुपर्ने हो आफ्नो विचार, सिद्धान्त, प्रवृत्ति र धर्मअनुसार गर्दछ । कमल र पुष्पकमलहरू स्याउ देखाएर झ्याउको व्यापार गर्दै छन्, राजनीतिक ठगीमा यिनले विश्वमै नयाँ कीर्तिमान राखेका छन्, तर हामी नेपालीले चाहिँ यस्तो प्रवृत्तिलाई तह लगाएर नयाँ कीर्तिमान कहिले कायम गर्ने हौँला ? प्रश्न खडा भएको छ ।